مقدمه:

مهارت نه گفتن از مهم ترین مهارتهای زندگی موفقیت آمیز است. ما به دنیا نیامدیم تا آرزو و خواسته هر کسی را برآورده کنیم. چرا که گاهی نیاز و خواسته خود ما هم از اهمیت بالایی برخوردار است. ما تنها تا حدی می توانیم با دیگران همراه باشیم و رضایتشان رو به دست بیاوریم که حقوق خودمان پایمال نشود و از زندگی و اهداف خودمان دور نشویم.

برخی والدین به فرزندان خود می آموزندکه همیشه باید به حرف بزرگ ترها گوش کرد و همیشه حق با بزرگ ترهاست اما در واقع، این آموزش کاملا غلط است و کودک باید یاد بگیرد که گاهی هم به خواسته های دیگران «نه» بگوید چون در غیر این صورت کودک خود را تسلیم هر نوع خواسته بیمارگونه و آزاردهنده ای خواهد کرد.

اگر نمی خواهید کودک تان قربانی زورگویی دیگران شود، از همین امروز به او مهارت نه گفتن را آموزش دهید.

بچه های حرف گوش کن را همه دوست دارند. حتی صبورترین مادرها هم اغلب ترجیح می دهند در پایان یک روز سخت و خسته کننده، به جای مقاومت فرزندشان در برابر تصمیم های خود، بعد از تمام شدن حرف های شان یک «چشم» شیرین بشنوند و با کودکی که در برای خواسته های شان مقاومت می کند، سر و کله نزنند. اما روانشناسان معتقدند کسانی که نه گفتن را در سال های کودکی یاد نگرفته اند، نه تنها در آن سال ها، بلکه تا پایان عمر نمی توانند در برابر چیزهایی که با آنها مخالفند بایستند و به خاطر پایین بودن اعتماد به نفس شان و بی بهره بودن از مهارت «نه گفتن»، بیشتر از دیگران در معرض تجاوز یا انواع سوءاستفاده ها قرار دارند.

اگر شما نمی خواهید کودک بله قربان گوی شما به خاطر همین ویژگی اش در آینده آسیب ببیند و تمام عمر با اعتماد به نفسی پایین به همه اطرافیانش چشم بگوید، این مطلب را بخوانید. ما به شما می گوییم که چرا باید نه گفتن را به فرزندتان آموزش دهید و چطور می توانید از همان ابتدای کودکی، این مهارت ارزشمند را در او تقویت کنید.

راههای تقویت مهارت نه گفتن در کودک

به خانه برگردید
برای اینکه کودک تان «نه» گفتن را یاد بگیرد، باید از خانه شروع کنید. اگر شما همیشه فرزندتان را مجبور به اطاعت کردن از خواسته های تان می کنید و به محض دیدن واکنش منفی او، عصبانی و پرخاشگر می شوید، نباید انتظار داشته باشید کودک تان به همکلاسی که می خواهد خوراکی هایش را از او بگیرد، نه بگوید و در آینده در برابر خواسته های غیرمنطقی کسی که دوستش دارد مقاومت کند.

کودک شما از همین امروز یاد می گیرد حق دارد خواسته هایی که از نظرش درست یا منطقی به نظر نمی رسند را رد کند یا برعکس احساس می کند هیچ وقت و در برابر هیچ کسی حق ندارد خواست خودش را ترجیح دهد. پس اولین «نه» ای که از کودک تان می شنوید را جشن بگیرید و به خاطر وارد شدنش به یک مرحله تازه رشد، خوشحال شوید. اگر از او می خواهید لباسی که انتخاب کرده اید را برای مهمانی بپوشد اما به حرف تان گوش نمی دهد، به جای مجبور کردنش و گفتن «یا این کار را می کنی یا به مهمانی نمی رویم!» به او حق انتخاب بدهید و با گفت وگو و همفکری دنبال انتخاب گزینه ای دلچسب تر بگردید.

با هم حرف بزنید
برای شروع می توانید از فرزندتان بخواهید آنچه امروز تجربه کرده را روی کاغذ بنویسد. به او بگویید همه تجربه هایش از زمانی که در کنار دوستانش بوده تا لحظاتی که در خانه و در کنار شما داشته را روی کاغذ بیاورد و بعد بخواهید مواردی که دوست داشته به آنها نه بگوید و نگفته و لحظاتی که کاری خلاف میلش انجام داده را هم در میان نوشته هایش مشخص کند.

پس از روشن شدن فهرست لحظاتی که کودک شما دوست داشته کلمه «نه» را به زبان بیاورد اما نیاورده، با هم در مورد دلایل سکوت کردن یا دلیل انجام کارهایی که میلی به انجام دادن شان نداشته، صحبت کنید. بعد از اینکه با هم در این مورد گپ زدید و گزینه های مختلفی که فرزندتان برای واکنش نشان دادن به شرایط ناخوشایند می تواند انتخاب شان کند را بررسی کردید، با هم بهترین راه برای نه گفتن به موقعیت هایی که باید به آنها با این عبارت واکنش نشان می داد را انتخاب کنید.

به موقع نه بگویید
کودکی که به موقع نه می شنود، مهارت نه گفتن را هم آسان تر کسب می کند. به همین دلیل به جای برآورده کردن همه خواسته های کودک تان در لحظه اعلام شدن شان یا به جای بی جواب گذاشتن آنها، سعی کنید او را گاهی با پاسخ منفی تان روبه رو کنید.

اگر وقتی دست تان بند است از شما آب می خواهد، به او بگویید «الان نمی توانم، باید چند دقیقه صبر کنی!» و اگر وقتی تازه برایش لباس خریده اید به شما برای خرید یک لباس دیگر اصرار می کند، با احترام و آرامش به او نه بگویید و برایش توضیح دهید وقتی نیاز به لباس های تازه داشت، حتما با هم به خرید می روید. کودکی که به موقع نه می شنود، یاد می گیرد به موقع، نه بگوید و بی توجه به شرایط، خواست و امکاناتش خواسته های دیگران را برآورده نکند.

بگویید نه متشکرم
قرار نیست همه خواسته های کودک تان را اجابت کنید. وقتی به شما پاستیل تعارف می کند و میل ندارید، به جای اینکه از سر ترحم خودتان را مجبور به پاستیل خوردن نکنید، با خنده بگویید «نه میل، خوردن کنید

با درست ادا کردن این جمله به کودک تان یاد دهید که گفتن «نه» به معنای زیر سوال بردن شخصیت او و تصمیم هایش نیست، بلکه تنها به معنای داشتن نظری متفاوت است و برایش با رفتارتان روشن کنید این «نه» گفتن و نه شنیدن قرار نیست هیچ آسیبی به رابطه شما بزند. کودکی که در جریان این معادلات ساده روزمره، مهارت نه گفتن را یاد می گیرد، در سال های جوانی می تواند به خواسته دوستی که به او سیگار تعارف می کند، بدون ترس از قطع شدن رابطه اش، نه بگوید و به توقع های نابه جای همسرش در سال ها بعد بدون ترس از به خطر افتادن زندگی مشترکش جواب منفی بدهد.

رکورد بشکنید
وقتی کودک تان بی وقفه از شما چیزی می خواهد و جواب منفی می شنود، به خاطر بی حوصلگی یا ترحم حرف تان را عوض نکنید. در چنین شرایطی هر چند بار که لازم است، به خواسته او پاسخ منفی دهید و با خوش خلقی به او یاد دهید قرار نیست تکرار خواسته کسی، تصمیم او را تغییر دهد و درصورتی که منطق و احساسش به او می گوید باید پاسخ منفی دهد، دلیلی ندارد به خاطر پافشاری دیگران حرفش را عوض کند.

دیکتاتور نباشید
کم نیستند والدینی که احساس می کنند به خاطر داشتن نقش «پدر» یا «مادری» دلیلی برای قانع کردن فرزندشان ندارند. از نظر این پدرها و مادرها، کسی که در چنین مقامی قرار دارد، فقط کافی است نه بگوید و دلیلی ندارد علت آن را توضیح دهد. درست است که کودک شما لااقل تا سال های جوانی ابزاری برای مقاومت در برابر شما ندارد و خواسته یا ناخواسته از نه شما اطاعت می کند، اما اگر برایش دلیل این حرف را توضیح ندهید، در آینده نمی تواند در بحث در مورد موضوعاتی که با آنها مخالف است، سربلند بیرون بیاید یا خودش هنگام نه گفتن منطقش را به کار بگیرد. به همین دلیل توصیه می کنیم وقت نه گفتن به فرزندتان، دلیل این تصمیم را هم توضیح دهید. مثلا به کوچولوی تان بگویید «نه برایت چیپس نمی خرم، چون دیروز خورده بودی و زیاد خوردنش برایت ضرر دارد»، یا «نه، اجازه نمی دهم به اردوی مدرسه بروی چون آنفلوآنزا گرفته ای و گذشته از احتمال انتقال ویروس به دوستانت، خودت هم در صورت نداشتن استراحت کافی، بدحال تر می شوی» همین جملات ساده و قابل فهمی که به زبان کودک تان آنها را ادا می کنید، تکلیف او را در آینده در بسیاری از موقعیت هایی که باید نه بگوید روشن می کند.

کوپن های تان را نسوزانید
گفتیم کودک تان در کنار کسب کردن مهارت «نه شنیدن»، «نه گفتن» را هم یاد می گیرد، به همین دلیل باید مراقب زمان و شرایطی که کلمه «نه» را به زبان می آورید باشید. برای شروع باید تعداد دفعاتی که پاسخ منفی به زبان می آورید را محدود کنید. یادتان نرود که شما هر روز چند کوپن نه در اختیار دارید و نباید با ولخرجی، کوپن های تان را بسوزانید. اگر احساس می کنید کودک نوپای شما ممکن است وسایلی که در دسترسش دارد را بشکند، به جای اینکه از صبح تا شب مدام به او بگویید «نکن»، «دست نزن» یا «نه»:خانه را پاکسازی کنید.

نه گفتن های مکرر و بیهوده، این کلمه را در ذهن کودک تان بی ارزش و بی اعتبار می کند و گذشته از انداختن حرف تان از سکه، باعث می شود خودش هم نتواند به جا و قاطعانه از این واژه سرنوشت ساز استفاده کند. علاوه بر این، در سال های کودکی فرزندتان، چاره ای جز بالا بردن تحمل خود ندارید.

«نه» سرنوشت ساز است
اگر این نکته ها را بخوانید می فهمید چرا باید به کودک تان نه گفتن را آموزش دهید. اگر به کودک تان یاد دهید به موقع و بجا از این کلمه استفاده کند، آینده اش را بیمه کرده اید.

فکرش را به کار می اندازید
اگر فرزندتان بجا و درست با این کلمه آشنا شود، یاد می گیرد در موقعیت های مختلف به جای اطاعت کردن از خواسته های دیگران، به شرایطی که در آن قرار گرفته فکر کند و باتوجه به نتیجه ای که پس از بررسی شرایط فردی و محیطی به آن می رسد، تصمیم نهایی اش را بگیرد.

از او محافظت می کنید
کودکانی که مورد سوءاستفاده و تجاوز قرار می گیرند، مهارت نه گفتن را بلد نیستند. این افراد نمی توانند به خواسته کسانی که از آنها سوء استفاده می کنند پاسخ منفی دهند و همیشه با سکوتی که به خاطر انفعال شان به آن دچار شده اند، خود را به یک قربانی تبدیل می کنند.

بلیت موفقیتش را می خرید
کودکی که با مهارت نه گفتن آشناست می داند نه گفتن، نشانه بی احترامی به دیگران و توهین به آنها نیست و همیشه دنبال موقعیتی بهتر و تصمیمی درست تر می گردد. او تنها برای راضی کردن دیگران پاسخ بله را به آنها نمی دهد و با فکر کردن به موقعیت هایی که با آنها روبه رو شده، ذهنش را پرورش می دهد.

اعتمادبه نفس او را تقویت می کنید
وقتی با رفتارهای تان به کودک می آموزید که نه گفتن نشانه بی ادبی است، اعتمادبه نفس و استقلال را از او می گیرید. با چنین رفتاری به کودک تان می گویید «فکر نکن تصمیم های تو هیچ وقت به درد نمی خورد»، اما اگر این مهارت را در فرزندتان تقویت کنید، از او فردی با اعتمادبه نفس می سازید. لزوم تقویت مهارت نه گفتن

شاید شما به عنوان یک مادر فرزند مطیع و حرف شنو را ترجیح دهید یا خوشحال شوید که در موقعیت‌های حساس فرزندتان مقابله و مخالفت نمی‌کند؛ اما داشتن کودکی که هرگز مخالفت نکرده و نظر خود را بیان نمی‌کند در بر دارنده آسیب‌های بزرگی در دوران نوجوانی و بزرگسالی برای وی است.

هنوز هم هستند پدر و مادرهایی که سبک فرزند پروری دیکتاتوری را دارند و به این باورند که به خاطر نقش پدر و یا مادر بودن دلیلی برای اینکه فرزندان خود را قانع کنند و علت موضوعی را برای فرزندان خود توضیح دهند وجود ندارد. فقط کافی است تشخیص دهند و بگویند نه.

درست است که کودک شما تا سال‌های نوجوانی توانایی و ابزاری برای مقاومت در برابر پدر و مادر خود ندارند و خواسته و یا ناخواسته از والدین اطاعت می‌کنند اما وقتی والدین برای تصمیمات و حرف خود دلیل نمی‌آورند و توضیح نمی‌دهند در آینده هم این کودکان نمی‌توانند در مواردی که با آن‌ها مخالف هستند سربلند و پیروز بیرون بیایند و نمی‌توانند هنگام نه گفتن منطق خود را بکار گیرند.

حتی توانایی رد سیگار از سمت دوستانش را ندارد و یا زمانی‌که به سمت رفتارهای پرخطر کشیده می‌شود نمی‌تواند دلایل مخالف خود را بیان کند و بر سر آن‌ها بیاستد. حتی در بزرگسالی نیز ممکن است نتواند مخالفتش را از رفتار دیگران ابراز کند یا در برابر کوه مسئولیت‌هایی که به او محول می‌شود ایستادگی کند.

آموزش نه گفتن

آموزش نه گفتن در کودکی صورت می‌گیرد و جبران آن در سنین بالا امری دشوار و پرهزینه است و معمولاً به ندرت جواب می‌دهد. برای اینکه فرزندی داشته باشیم تا بتواند نیازها و توانایی‌های خود را تشخیص داده بتواند در برابر موقعیت‌های دردسر ساز ایستادگی کند، باید از سنین پایین این مهارت را به او بیاموزیم و این امر زمانی میسر می‌شود که اعتماد به‌نفس خود باوری را در او تقویت کنیم. یک فرد با اعتماد به نفس و داشتن خود باوری می‌تواند درک کند که چه زمانی نظر خود را بیان کند، در برابر چه درخواست‌هایی نه بگوید و چه افرادی را حذف کند.

برای هویت‌سازی و ایجاد یک شخصیت قوی در کودکان باید از سال‌های ابتدایی زندگی شروع کنیم. بسیاری از روانشناسان سن شروع آموزش مهارت نه گفتن را ۲ سالگی می‌دانند. با آموزش رفتارهای شجاعانه مثل نه گفتن به کودک خود، می‌توانیم به افزایش اعتماد به نفس او کمک کنیم. افزایش اعتماد به نفس در کودک ما، باعث تقویت روابط اجتماعی و احساس رضایت و آرامش خاطر بیشتر کودک می‌شود. علاوه براین فرزند ما با کسب مهارت نه گفتن می‌تواند در برابر بسیاری از آسیب‌های اجتماعی در امان باشد.

با توجه به این که با آموزش شجاعت و نه گفتن به فرزند خود، اعتماد به نفس او را افزایش می‌دهیم، در نتیجه این روش برای کودکان پرخاشگر، کمرو، مضطرب، کودکان دارای وسواس فکری و عملی خفیف، کودکان دارای لکنت زبان، نقص در گفتار و کودکانی که دارای فوبیای اجتماعی هستند، مفید و مؤثر می‌باشد.

کودک باید یاد بگیرد با در نظر گرفتن حقوق دیگران خواسته خود را بیان کند؛ باید خواسته منطقی داشته باشد و با رفتاری سرشار از احترام نیازهای خود را مطرح کرده و بتواند در برابر درخواست‌های غیر منطقی افراد بیاستد.
کودکان ممکن است برای کسب رضایت دیگران، مورد قبول جمع قرار گرفتن و یا احساس اجبار نتوانند نه بگویند. لازمه آموزش این مهارت آن است که به کودکمان بیاموزیم خود را دوست داشته باشند، و با محبت بی‌قید و شرط به آنان یاد می‌دهیم می‌تواند با رفتاری مودبانه و بدون خشونت حق خو را بگیرد.

مهارت‌های لازم

لازمه این کار بکارگیری مهارت‌های زیر است:

برقراری ارتباط صحیح با کودک

شما باید حس امنیت و آرامش را به فرزندتان القا کنید. کودک باید همواره بداند بدون قید و شرط دوست داشته می‌شود و اگر مادر یا پدر او را از رفتاری منع می‌کند دال بر دوست نداشتن او نیست. او باید اقتدار شما را ببیند و بداند حرف شما قابل عوض شدن نیست. مخالفت‌های پی‌درپی حرف شما را بی‌اثر می‌کند و حرف شنوی کودک را کاهش می‌دهد.

احترام و روابط اجتماعی

آموزش اولیه احترام در جمع و نحوه برخورد با دیگران مهمترین اصل برای یادگیری است. باید یاد بگیرد چگونه تشکر کند، قبل از درخواست چیزی خواهش کند و در برخوردها دست بدهد. باید یاد بگیرد برای کنترل خشم و عصبانیت خود تلاش کند و خود را به جای دیگران قرار داده و برای درکشان تلاش کند.

فراهم کردن محیط امن و پرنشاط

کودکان از طریق بازی و با آرامش فرآیند یادگیری را تکمیل می‌کنند. آموزش مهارت با استفاده از بازی می‌تواند آن را تثبیت کرده و نتایج مثبتی به بار آورد.

برقراری ارتباط سازنده با همسالان

علاوه بر نیاز کودک به بازی، قرار گرفتن در کنار همسالان و تعامل سازنده با آنان می‌تواند یادگیری را سرعت ببخشد. کودک در موقعیت‌های مختلف یاد می‌گیرد چگونه درخواست‌های نامعقول دوستانش را رد کند و چگونه با احترام به آنان بتواند مخالفت خود را از بعضی بازی‌ها یا شراکت‌ها ابراز کند.

داشتن توقع به جا از او

درک توانمندی و فهم کودک امری بسیار مهم است. هرچه باشد فرزند شما درک محدودی از کارها و عواقب آن‌ها دارد. گاهی نیاز است به او توضیح بیشتری دهید و خودتان را با او هم سطح بدانید.

درک هوش هیجانی کودک و ارتباط آن با فعالیت‌های اجتماعی او

در ادامه گزاره بالا باید فضای ذهنی کودک را بشناسید و مدل‌های فکری او را به خوبی درک کنید. از کودک دو ساله خود انتظار درک مفاهیم انتزاعی را نداشته باشد و تمام انتظارات را خود را به طور کامل و با واژگان ملموس و در گزاره‌های کوتاه شرح دهید.

اختلاف نظر

کودکان باید یاد بگیرند می‌توانند اختلاف نظر داشته باشند. او می‌تواند نظری متفاوت داشته باشد و مجبور نیست همواره نظر دیگران را تایید کند. این بخشی از استقلال شخصیتی کودک است و باید بیاموزد زمانیکه نظری مخالف دارد با احترام بتواند نظر خود را بیان کند.

احترام به اختلاف نظر

در کنار اینکه به او آموزش می‌دهیم می‌تواند نظری مخالف داشته باشد لازم است بداند به دیگران گوش کند او باید بتواند نظرات مخالف را هم بشنود و افراد را درک کرده و سازش کند. به او بیاموزید حتی اگر فردی حرف غلطی هم می‌زند بازهم فردی محترم است و نباید در مورد او لحن بدی را به‌کار برد. او باید بتواند نظرات دیگران را بشنود و به نظرات مخالف احترام بگزارد؛ او باید بداند احترام یک موضوع متقابل است.

نحوه صحیح برخورد با اشتباه کودک

اگر کودک کار اشتباهی انجام می‌دهد به جای دعوا و ایجاد تنش با آرامش و صبر با او صحبت کنید. با دلایل منطقی و در حد درک کودک برای او بیان کنید که چرا رفتارش درست نیست و نباید آن را تکرار کند. با این کار احترام به دیگران و نحوه صحیح بحث را نیز می‌آموزد.

آموزش فرهنگ عذرخواهی

همیشه در یک بحث ممکن است کسی اشتباهی کند و جملاتی را بگوید که ناراحت کننده است و یا حتی برخورد فیزیکی انجام دهد؛ شما باید فرهنگ عذرخواهی و جبران خسارت را نیز به فرزندتان بیاموزید.

نه گفتن به موقع و در جای مناسب

یکی از مهمترین اقدامات در آموزش نه گفتن به کودکان این است که به موقع و درجای خود به آن‌ها نه بگوییم. زیاد تکرار کردن این کلمه ارزش آن را کم کرده و باعث می‌شود کم‌کم نادیده گرفته شود. کودکان دوست دارند راه بروند، محیط خود را بشناسند و چیزهای مختلفی را تجربه کنند؛ دکوراسیون منزلتان را طوری بچینید که وسایل شکستنی و خطرناک در دسترس نباشند و محیطی امن را برای تجربه کودک فراهم کنید.

ایجاد فضای مناسب بازی

فضا و زمانی را برای تخلیه انرژی آن‌ها در نظر بگیرید کودکان نیاز دارند در فضای آزاد و با همسالان خود بازی کنند.فراهم کردن این امکان باعث می‌شود از شیطنت‌در محیط منزل کاسته شود. می‌توانید در مواجه با رفتاری راهکاری جایگزین پیشنهاد دهید بسیاری از رفتارهای کودک به علت ندانستن راه حل بروز پیدا می‌کند با نشان دادن این جایگزین کودک را هدایت می‌کنید.

حق انتخاب دادن به کودک

می‌توانید در برابر یک رفتار کودک به او حق انتخاب دهید به جای فوتبال بازی کردن در خانه می‌تواند به پارک برود و یا توپ را روی زمین قل دهد؛ به این شکل هم حق انتخاب می‌دهید و هم او را از رفتار پرخطر منحرف می‌کنید.

روش مخالفت با کودک

لحن و حرکت مناسب در پذیرش کودک بسیار مهم است. در زمان صحبت با او در فاصله نزدیک بیاستید و خود را هم‌سطح فرزندتان قرار دهید به ‌طوری که ارتباط چشمی برقرار شود. آرام و شمرده و با قاطعیت حرف بزنید. سر حرف خود بیاستید و در هیچ صورتی با گریه و زاری او حرفتان را عوض نکنید این کار به کودک این پیام را می‌دهد که می‌تواند با گریه و زاری جو را تغییر دهد.

تعادل در نه گفتن به کودک

تعادل مهم‌ترین نکته در این فرآیند است.کودکان نباید دائما بله یا نه بشنوند چرا که لوس و یا سرخورده می‌شوند. برای او چند قانون ساده و قابل فهم و عملی بگزارید و در صورت سرپیچی او را جریمه کنید. قوانین باید کم و در سطح درک کودک باشند.